آشنايي با درمان الكتريكي مغز: (Electroconvulsive thrapy(ECT
دکتر رويا صمدي رزيدنت تخصصي روان پزشکي دانشگاه علوم پزشکي مشهد
مقدمه:
(Electroconvulsive thrapy(ECT يكي از روشهاي درماني مهم و موثر در بيماريهاي اعصاب و روان است كه در سراسر دنيا استفاده ميشود. سالانه حدود 100000 نفر در آمريكا الكتروشوك دريافت ميكنند. اين درمان اغلب در عدم توفيق ساير روشهاي درماني به كار ميرود. سرعت اثر، مزيت عمده آن است. درمان با الكتروشوك حدودا 80 سال قدمت دارد. در ابتدا سودمندياش در اسكيزوفرني ثابت شد اما به زودي معلوم شد كه در شرايط ديگري همچون اختلالات خلقی نيز موثر است. از آنجا كه همچنان موثرترين درمان افسردگي اساسي ميباشد و بر خلاف ساير روشها، دراختلالات روانپزشكي تهديد كننده حيات، سريع اثر ميكند، همچنان جزو درمانهاي نوين باقيمانده است. اين درمان احتمالا به روشي همانند داروها عمل ميكند، اما سريعتر؛ لذا در مواردي كه داروها كارساز نيستند،کمک کننده است. الكتروشوك انتقال دهندههاي عصبي مغز را تنظيم ميكند و عدم تعادل آنها را به طور موثر اصلاح ميكند. اين روش هنگامي كه به جا استفاده شود، بسيار مفيد است و اغلب عوارض آن خفيف، كوتاه مدت و قابل برگشت است. متاسفانه در اذهان عموم مردم جامعه ما باورهاي نادرستي درباره درمان با تشنج الكتريكي مغز وجود دارد.
ECT درافسردگي:
كاربردهاي درماني اين روش رو به گسترش است. درمان باتشنج الکتريکي مغز سريعترين و موثرترين درمان افسردگي اساسي مي باشد و تا 70% بيماران افسرده مقاوم به درمانهاي دارويي به آن پاسخ ميدهند. ECT ممکن است در اقدام به خودکشی يا ديگر کشي افکار يا نقشه خودکشي يا آدمکشي و امتناع از غذا یا مایعات كه تهديد كننده جان بيمار است، درمان انتخابی افسردگی باشد.
ECTدر درمان دو قطبي:
در درمان بيماران دچار اختلال دو قطبي ،هم در دوره افسردگي و هم مانيا( شيدايي) كاربرد دارد؛ بويژه در بيماران شيدايي كه مقاومت ياعدم تحمل دارويي دارند ودر شرايط خلق مختلط يا دليريوم ناشي از افزايش خلق( mania delirious) به سر مي برند،ارجحيت دارد.سرعت عملECT در بيماراني كه رفتار شيداگونه آنها سطوح خطرناكي از اتلاف قوا وخستگي جسماني برايشان ايجاد كرده؛يك مزيت است؛زيرا اين شرايط مي تواند تهديد کننده حيات باشد.
ECTدر اسکيزوفرني:
در درمان اسكيزوفرني حاد بويژه در حضور علايم خلقي ، كاتاتوني يا علايم مثبت موثر است. اثر بخشي آن معادل با داروهاي ضد روانپريشي است اما سريعتر ايجاد مي شود. تركيب درمان دارويي و الكتريكي در اسكيزوفرني، موجب کاهش دوز داروي مورد نياز براي کنترل بيماري مي شود. ECTدر اسکيزوفرني مقاوم به درمان وعود بيماري عليرغم درمان دارويي نيز کاربرد دارد.
ساير کاربردهاي ECT:
در دليريوم ناشي از علل طبي يا روانپزشکي(مثلا دليريوم ناشي از ترك يا مسموميت بعضي مواد) و در ساير بيماريهاي طبي مانندكم كاري هيپوفيز، اختلال تشنجي مقاوم به درمان و پاركينسون جزء انتخابهاي درماني محسوب مي شود. تاثير مثبت درماني آن درعلايم حركتي پاركينسون به خصوص كندي حركات و سفتي مشاهده شده است. در بعضي عوارض درمان دارويي پاركينسون مانند پديده on-Off نيز ميتوان از اين درمان بهره جست.
روش انجام ECT:
درارزيابي قبل درمان، آزمايشات كامل خون، بررسي الكتروليتها، تستهاي تيروئيدي، تست حاملگي در زنان سن باروري، نوار قلب وعكس قفسه سينه به طور معمول و ساير اقدامات از قبيل نوار مغز در صورت لزوم انجام مي شود. وضعيت شناختي پايه بويژه حافظه مورد بررسي قرار مي گيرد و مشاورههاي طبي مانند مشاوره اعصاب، داخلي قلب و بيهوشي بصورت معمول و ساير مشاوره ها بنا به صلاحديد انجام ميشود.
عوارض:
عوارض فوری شايع ECT، سردرد ،تهوع وسردرگمي است.سردرد پس از شوك كوتاه مدت است و با مسكنهاي معمولي بهبود مي يابد.
تهوع كه ممكنست ناشي از داروي بيهوشي هم باشد گذرا بوده ودر صورت نياز بادارو كنترل مي شود. سردرگمي در دوره اي که بيمار در حال خروج از بيهوشي است، رخ مي دهد ومعمولا با هوشيار شدن بيمار برطرف مي شود. شانس مرگ ومير0.002%در هرجلسه و0.01% دركل دوره درمان براي هر بيمار است كه مشابه ميزان خطر بيهوشي عمومي براي يك جراحي كوچك يا زايمان بوده و بيشتر در بيماران با مشكلات قلبي عروقي اتفاق مي افتد.
مهمترين عارضه دراز مدت، نواقص حافظه است که يكي از دلايل عمده نگراني بيماران و خانواده ها را تشکيل ميدهد . با ارتقاء روش اجرا طي سالهاي اخير، ميزان وشدت آن بسيار كاهش يافته است بعلاوه، اين نواقص تقريبا هميشه، گذرا و قابل برگشت هستند.
بطور كلي تقريبا در همه بيماران در دراز مدت اختلال حافظه بهبود مي يابد.
دفعات انجام ECT:
در دوره حاد درمان، معمولا دو تا سه بار در هفته انجام مي شود. ميانگين تعداد جلسات لازم، 6-12 جلسه است.معمولا پس ازتكميل دورهECT، براي جلوگيري از عود، بيمار تحت درمان نگهدارنده دارويي قرار ميگيرد. اما گزارش شده درمان نگهدارندهECT که معمولا ماهي يكبار و در مواردي هر دو هفته يا حتي هفتگي انجام ميشود، درمان موثري براي پيشگيري از عود مي باشد. در عود سريع بدنبال شوك، علايم شديد، همراهي سايكوز و عدم تحمل داروها ميتوان درمان نگهدارنده را در نظر گرفت.